وقتی ایزو (ISO) رو با دو ضلع دیگه مثلث نوردهی (یعنی سرعت شاتر و دیافراگم) مقایسه می‌کنیم، در نگاه اول، ساده‌ترین و قابل‌فهم‌ترین به نظر میاد. اما همین ایزو، پیچیده‌ترین بخش ماجراست و از تعریفش گرفته تا نحوه استفاده‌ش، همیشه کلی بحث و گفتگو در موردش بوده.
توی این راهنما، خیلی ساده و کاربردی میریم سراغ مفهوم ایزو و هرچیزی که برای عکاسی لازم دارید رو بهتون میگیم. یاد می‌گیرید که ایزو چطور روی عکس‌های شما تاثیر میذاره، موقع تنظیمش باید به چی فکر کنید، در واقعیت چه چیزی رو تغییر میده و کلی نکته دیگه برای استفاده بهتر از تنظیمات ایزو دوربینتون.
ایزو در عکاسی چیست؟
اغلب ما یاد گرفتیم که ایزو یعنی میزان حساسیت سنسور دوربین به نور. با اینکه فکر کردن بهش به این شکل کار رو راحت می‌کنه، اما این تعریف خیلی دقیق نیست. این تصور غلط از دوره عکاسی با فیلم میاد، چون در اون زمان فیلم‌هایی با ایزوهای مختلف، واقعاً حساسیت‌های متفاوتی به نور داشتن.
اما واقعیت اینه که سنسور دوربین دیجیتال شما فقط یک سطح حساسیت ثابت داره. ایزو در واقع سطح تقویت‌کنندگی (Amplification) سیگناله که روی عکس شما اعمال میشه تا اون رو روشن‌تر یا تاریک‌تر کنه. پس وقتی شما ایزو رو تغییر میدین، در حال تغییر دادن سطح تقویت‌کنندگی عکس هستید. شرکت‌های سازنده دوربین، مقادیر ایزو رو طوری تنظیم می‌کنن که نتیجه نهایی عکس دیجیتال، شبیه به عکسی باشه که با یک فیلم با همون شماره ایزو گرفته میشه.
با اینکه به نظر میرسه این اتفاق همزمان با نوردهی میفته، اما این تقویت‌کنندگی در واقع جدا از فرآیند جمع‌آوری نور توسط دوربین اعمال میشه. این یعنی ایزو از نظر فنی بخشی از «نوردهی» نیست (حتی با اینکه بخشی از «مثلث نوردهی» به حساب میاد). با این حال، خیلی‌ها وقتی از «نوردهی» حرف میزنن، منظورشون ترکیب سرعت شاتر، دیافراگم و ایزو هست. پس شما هم می‌تونید اون رو بخشی از نوردهی در نظر بگیرید.
اگه فقط می‌خواید یاد بگیرید چطور ازش استفاده کنید، همین که ایزو رو مثل «حساسیت دوربین به نور» در نظر بگیرید کافیه. اما در هر سطحی از عکاسی که باشید، مهمه که بدونید ایزو واقعاً چطور روی عکس‌هاتون تاثیر میذاره، که در ادامه این مقاله بهش می‌پردازیم.
کلمه ISO مخفف چیست؟
ISO به سازمان بین‌المللی استانداردسازی (International Organization for Standardization) اشاره داره، اما یک کلمه مخفف نیست. در وب‌سایت این سازمان نوشته شده: «چون مخفف عبارت ‘International Organization for Standardization’ در زبان‌های مختلف متفاوت میشد (مثلاً IOS در انگلیسی و OIN در فرانسوی)، بنیان‌گذاران ما تصمیم گرفتند شکل کوتاه ISO را برای آن انتخاب کنند. ISO از کلمه یونانی ‘isos’ به معنی برابر گرفته شده است.»
این اصطلاح به این دلیل استفاده میشه که همین سازمان در سال ۱۹۷۴ استانداردهای حساسیت فیلم رو ایجاد کرد که جایگزین استانداردهای قدیمی مثل ASA و DIN شد. قبل از ایزو، روش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری سرعت فیلم وجود داشت و این یک قدم بزرگ برای ایجاد یک استاندارد یکسان بود. این اصطلاح به دنیای دیجیتال هم منتقل شد، هرچند پارامترهایی که ایزو تغییر میده، مثل قبل باقی نموند.
ایزو را چطور تلفظ کنیم؟
با اینکه عکاس‌ها گاهی ایزو رو به صورت حروف جداگانه «آی-اِس-او» تلفظ می‌کنن، اما این از نظر فنی درست نیست. تلفظ صحیح، کلمه یکپارچه «آی‌سو» (Eye-so) است.
البته هر دو تلفظ در دنیای عکاسی خیلی رایجه، پس هر کدوم که باهاش راحت‌ترید رو انتخاب کنید. در نهایت، هیچ تاثیری روی کیفیت عکس‌های شما نداره!
چگونه ایزو را روی دوربین تنظیم کنیم؟
هر دوربینی قلق خودش رو برای تنظیم ایزو داره. اول از همه مطمئن بشید که حالت عکاسی فعلی شما اجازه تنظیم دستی ایزو رو میده، چون حالت تمام اتوماتیک (Auto) این اجازه رو نمیده و خود دوربین بهترین ایزو رو انتخاب می‌کنه. حالت‌هایی مثل دستی (Manual)، اولویت دیافراگم (Av یا A) و اولویت شاتر (Tv یا S) این قابلیت رو دارن.
در دوربین‌های رده‌پایین‌تر، ممکنه لازم باشه وارد منو بشید تا گزینه تغییر ایزو رو پیدا کنید. در دوربین‌های حرفه‌ای‌تر، معمولاً یک دکمه یا پیچ مخصوص ایزو روی بدنه دوربین وجود داره که به عکاس اجازه میده خیلی سریع به این تنظیم دسترسی پیدا کنه.
تنظیم سرعت ISO در دوربین DSLR کانن.
اگه نتونستید پیداش کنید، به دفترچه راهنمای دوربینتون مراجعه کنید تا روش کار رو یاد بگیرید.
ایزو پایه (Base ISO) چیست؟
ایزو پایه یا ایزو نیتیو (Native ISO)، پایین‌ترین مقدار ایزوییه که در اون هیچ تقویت‌کنندگی روی سیگنال سنسور اعمال نمیشه. این همون تنظیم ایزوییه که در اون دوربین بهترین نسبت سیگنال به نویز (یعنی بهترین کیفیت عکس با کمترین نویز) و بیشترین محدوده دینامیکی (Dynamic Range) رو تولید می‌کنه.
ایزو پایه معمولاً پایین‌ترین مقدار در محدوده ایزوی اصلی دوربینه (نه مقادیر گسترش‌یافته)، که معمولاً ایزو ۱۰۰ هست، اما گاهی اوقات مقادیری مثل ایزو ۶۴ یا ایزو ۲۰۰ هم پیدا میشه. البته بعضی دوربین‌ها روی تمام مقادیر ایزوی خودشون مقداری تقویت‌کنندگی اعمال می‌کنن.
تاثیر ایزو بر روشنایی عکس
اینجا همون جاییه که ایزو خیلی ساده و دوست‌داشتنی به نظر میاد. تقریباً همیشه، شما ایزو رو برای روشن‌تر یا تاریک‌تر کردن عکس تغییر میدین و «عوارض جانبی» کمی داره. سرعت شاتر به شدت روی روشنایی و تاری حرکت (Motion Blur) تاثیر داره، دیافراگم به شدت روی روشنایی و عمق میدان تاثیر داره، اما ایزو بیشتر روی روشنایی و فقط کمی روی ظاهر عکس (که در بخش بعد میگیم) تاثیر میذاره.
مقایسه چهار عکس گرفته شده با مقادیر ISO مختلف و دیافراگم (f/7.1) و سرعت شاتر (1/160 ثانیه) یکسان. تصویر در ISO 400 به درستی نوردهی شده، در ISO 100 کم نور و در ISO 1600 و ISO 6400 بیش از حد نوردهی شده است.
به زبان ساده:
اگه بقیه تنظیمات ثابت باشن، ایزوی بالاتر عکس روشن‌تری تولید می‌کنه و ایزوی پایین‌تر عکس تاریک‌تری. اغلب مقادیر ایزو این دنباله رو طی می‌کنن: ۱۰۰، ۲۰۰، ۴۰۰، ۸۰۰، ۱۶۰۰، ۳۲۰۰ و ۶۴۰۰. ایزو ۱۰۰ تاریک‌ترین نتیجه و ایزو ۶۴۰۰ روشن‌ترین نتیجه رو میده (با فرض ثابت بودن شاتر و دیافراگم).
از نظر فنی، ایزو ۱۰۰ کمترین میزان تقویت‌کنندگی پس از نوردهی رو روی عکس اعمال می‌کنه و ایزو ۶۴۰۰ بیشترین میزان تقویت‌کنندگی رو. اگه ترجیح میدین ایزو رو به عنوان حساسیت سنسور در نظر بگیرید، پس ایزو ۱۰۰ کمترین حساسیت و ایزو ۶۴۰۰ بیشترین حساسیت رو داره (اما یادتون باشه که تغییر ایزو در واقعیت حساسیت سنسور شما به نور رو تغییر نمیده).
تاثیر ایزو بر نویز تصویر
به عنوان یک عارضه جانبی تغییر روشنایی، ایزو روی چیزی به اسم «نویز» (Noise) تاثیر میذاره. به نویز، «گِرِین» (Grain) یا همون دون‌دون شدن عکس هم میگن، چون عکسی که نویز زیادی داره، حالت دون‌دون پیدا می‌کنه. در عکاسی با فیلم، ایزوهای بالاتر کریستال‌های نقره با اندازه‌های متفاوتی داشتن که ظاهر کلاسیک گرین رو ایجاد می‌کرد. در واقعیت، هیچ «گرین» فیزیکی در عکاسی دیجیتال وجود نداره، اما این اصطلاح هنوز استفاده میشه.
به زبان ساده، مقادیر ایزوی بالا معمولاً منجر به عکس‌هایی با نویز بیشتر میشن، در حالی که مقادیر ایزوی پایین، عکس‌هایی با نویز کمتر تولید می‌کنن. در حالت ایده‌آل، این یعنی شما باید همیشه ایزو رو تا جای ممکن پایین نگه دارید تا به حداکثر کیفیت عکس با کمترین نویز برسید.
یک تصور غلط رایج دیگه اینه که ایزوی بالا خودش نویز رو افزایش میده. در واقعیت، ایزوی بالاتر سیگنال ناخواسته (نویز) که از قبل وجود داره رو تقویت می‌کنه. در ایزوی پایین مثل ایزو ۱۰۰ هم نویز وجود داره، اما چون تقویت نمیشه، معمولاً دیده نمیشه. اگه به مفاهیم سیگنال و نویز علاقه دارید، در ادامه یک توضیح و مثال کامل‌تر آوردیم.
خلاصه‌ای از تاثیر ایزو روی عکس‌های شما:
ایزوهای بالا (مثلاً ۳۲۰۰، ۶۴۰۰) عکس‌های روشن‌تری تولید می‌کنن، معمولاً با نویز (گرین) قابل مشاهده بیشتر.
ایزوهای پایین (مثلاً ۱۰۰، ۲۰۰) عکس‌های تاریک‌تری تولید می‌کنن، معمولاً با نویز (گرین) کمتر.
دو برابر کردن ایزو (مثلاً از ۴۰۰ به ۸۰۰) نوردهی را ۱ استاپ افزایش می‌دهد.
نصف کردن ایزو (مثلاً از ۶۴۰۰ به ۳۲۰۰) نوردهی را ۱ استاپ کاهش می‌دهد.
در زیر، مجموعه‌ای از عکس‌ها رو می‌بینید که از یک صحنه با ایزوهای مختلف گرفته شدن. توجه کنید که برای ثابت نگه داشتن روشنایی کلی، هر کدوم به زمان نوردهی متفاوتی نیاز داشتن.
حالا بیاین یه نگاه دقیق‌تر به یه بخش کراپ‌شده از همون عکس تو ایزوهای ۱۰۰، ۸۰۰ و ۶۴۰۰ بندازیم:
با زمان نوردهی کوتاه‌تر، اطلاعات نوری کمتری در واقع جمع‌آوری شده، بنابراین تصویر مجبور بوده بعد از نوردهی تقویت بشه (با ایزوهای بالاتر) تا به همون روشنایی برسه.
زمان‌های نوردهی کوتاه‌تر به این معنیه که سیگنال واقعی کمتری ثبت شده و در نتیجه نسبت سیگنال به نویز پایین‌تره. به همین دلیله که نویز تقویت‌شده در نسخه‌های با ایزوی بالاتر، بیشتر به چشم میاد.
چطور باید ایزو را تنظیم کنید؟
به طور کلی، برای گرفتن بهترین کیفیت عکس، باید ایزو را تا جای ممکن پایین نگه دارید. پایین‌ترین مقادیر ایزو کمترین میزان تقویت‌کنندگی را روی نوردهی شما اعمال می‌کنند، که یعنی سیگنال ناخواسته به نویز قابل مشاهده تبدیل نمیشه.
A nature photo captured on a bright day at ISO 100.
A nature photo of snowy mountains captured on a bright day at ISO 100.
اما اگه مجبورید از سرعت شاتر بالا یا دیافراگم بسته استفاده کنید، احتمالاً چاره‌ای جز بالا بردن ایزو ندارید. در این حالت، باید بین بالا بردن ایزو و دو پارامتر دیگه تعادل برقرار کنید و از خودتون بپرسید اولویت با کدومه.
برای مثال، اگه در حال عکاسی ورزشی هستید، احتمالاً می‌خواید حرکت رو با یک سرعت شاتر بالا مثل ۱/۵۰۰ ثانیه فریز کنید. اگه به خودتون بگید این کمترین سرعتیه که می‌تونم استفاده کنم و دیافراگمم هم تا آخر بازه، پس مقادیر نوردهی شما به حداکثر رسیده و اگه عکستون هنوز تاریکه، باید ایزو رو بالا ببرید.
A sports photo captured at f/2.8, 1/400s, and ISO 6400.
از بین سه ضلع مثلث نوردهی، ایزو معمولاً آخرین چیزیه که باید تنظیم کنین، مگر اینکه نیاز خاصی به یک ایزوی مشخص داشته باشید. هر وقت شک کردید، اون رو تا جایی که می‌تونید پایین نگه دارید، طوری که هنوز یک عکس خوب داشته باشید.
همونطور که در مقدمه گفتیم، ایزو یک موضوع پیچیده‌ست و پوشش دادن همه نکاتش تقریباً غیرممکنه. اما در ادامه چند نکته فنی دیگه رو هم به صورت خلاصه بررسی می‌کنیم.
ایزوی بالا نویز ایجاد نمی‌کند!
بدون اینکه وارد معادلات و فیزیک پیچیده بشیم، بالا بردن ایزوی دوربین در واقعیت نویز ایجاد نمی‌کنه، بر خلاف چیزی که فهمیدنش راحت‌تره.
یک مثال صوتی:
صدا: نویز تصویر رو مثل نویز صوتی در نظر بگیرید. اگه با میکروفون صدای کسی رو از خیلی دور ضبط کنید، احتمالاً صداش ضعیف شنیده میشه (سیگنال صوتی کمه).
عکاسی: به طور مشابه، اگه با دوربین در نور کم عکاسی کنید، عکس احتمالاً تاریک میشه (سیگنال نوری کمه).
صدا: اگه بعد از ضبط، ولوم اون فایل صوتی رو بالا ببرید، صدای اون شخص بلندتر میشه، اما کلی نویز پس‌زمینه هم همراهش تقویت میشه و به گوش میرسه.
عکاسی: ایزو هم یک تغییر بعد از نوردهیه. تغییر مقدار ایزو مثل بالا بردن ولوم کل فایل صوتیه. با ایزوی بالاتر، عکستون روشن‌تر به نظر میرسه، اما سیگنال ناخواسته (نویز) هم همراهش تقویت میشه.
صدا: بهترین راه برای گرفتن صدای بهتر اینه که سیگنال اصلی بیشتری ضبط کنید، مثلاً به شخص نزدیک‌تر بشید یا ازش بخواید بلندتر صحبت کنه.
عکاسی: به همین ترتیب، بهترین راه‌حل برای گرفتن عکسی با نویز کمتر، تغییر نوردهی و ثبت سیگنال نوری بیشتره. اگه بتونید از سرعت شاتر پایین‌تر یا دیافراگم بازتر استفاده کنید تا نور بیشتری ثبت بشه، سیگنال کلی بیشتری برای تقویت کردن خواهید داشت و نویز کمتر خواهد بود.
این مفهوم به عنوان نسبت سیگنال به نویز (Signal-to-Noise Ratio یا SNR) شناخته میشه. هرچقدر این نسبت بالاتر باشه، یعنی سیگنال مفید شما (تصویر) نسبت به سیگنال ناخواسته (نویز) قوی‌تره.
نگاهی کوتاه به ایزو اینورینس (ISO Invariance)
چه فرقی بین بالا بردن ایزو در دوربین و روشن کردن عکس در نرم‌افزارهای ادیت وجود داره؟
از اونجایی که ایزو یک تقویت‌کنندگی بعد از نوردهیه، یک سوال منطقی پیش میاد: «چرا اصلاً ایزو رو در دوربین تغییر بدیم به جای اینکه عکس رو در نرم‌افزار روشن کنیم؟». جواب به چیزی به اسم ایزو اینورینس (ISO Invariance) یا ایزو پایا مربوط میشه.
ایزو اینورینس به تفاوت (یا عدم تفاوت) بین بالا بردن ایزو در دوربین و روشن کردن عکس در نرم‌افزار اشاره داره. سنسوری که کاملاً ایزو اینورینت باشه، هیچ تفاوتی بین این دو حالت نشون نمیده. هیچ دوربینی کاملاً ایزو اینورینت نیست، اما خیلی از دوربین‌های مدرن به این حالت نزدیک شدن.
تکنولوژی دوربین‌ها داره به سمتی میره که ایزو در داخل دوربین اهمیت کمتری پیدا می‌کنه، اما هنوز به نقطه‌ای نرسیدیم که دوربین‌های کاملاً «بدون ایزو» داشته باشیم.
عکسی که با ایزو ۸۰۰ گرفته شده و ۳ استاپ نوردهی کمتری داشته و سپس در لایت‌روم ۳ استاپ نوردهی آن افزایش یافته است.
عکسی که با ایزو ۶۴۰۰ گرفته شده و بدون هیچ تنظیم نوردهی پس از آن، به درستی نوردهی شده است.
همونطور که مثال نشون میده، با اینکه کیفیت عکس‌ها شبیه به همه، اما دوربین کاملاً ایزو اینورینت نیست، چون نسخه ایزو ۸۰۰ که در نرم‌افزار روشن شده، نویز بیشتری در قسمت‌های کراپ‌شده نشون میده.
ایزو گسترش‌یافته (Extended ISO) کمی گول‌زننده است
خیلی از دوربین‌ها تبلیغ می‌کنن که محدوده ایزوشون رو میشه به مقادیر پایین‌تر و بالاتر از حد معمول گسترش داد. مثلاً از ایزو ۱۰۰ به ۵۰ و از ۳۲۰۰۰ به ۵۱۲۰۰.
این عکس با ایزوی گسترش‌یافته‌ی ۱۰۲۴۰۰ گرفته شده است. این نشان می‌دهد که ایزوی گسترش‌یافته اغلب حتی واقعاً مرتبط نیست. کیفیت خیلی پایین است و نمی‌توان از آن استفاده کرد، مگر اینکه بخواهید تصاویر روشن مناسبی را در دوربین بگیرید و چاپ برایتان مهم نباشد.
باز هم بدون اینکه خیلی وارد جزئیات بشیم، مقادیر ایزو گسترش‌یافته با تغییرات دیجیتالی توسط دوربین شما ایجاد میشن. مثلاً ایزو ۵۱۲۰۰ با گرفتن یک عکس در ایزو ۳۲۰۰۰ و سپس تقویت دیجیتالی اون به دست میاد. اگه با فرمت RAW عکاسی می‌کنید، این دقیقاً همون کاریه که خودتون می‌تونید در نرم‌افزار ادیت انجام بدید.
نتیجه اینه که عکس‌ها در مقادیر ایزوی گسترش‌یافته، محدوده دینامیکی و کیفیت کمتری نسبت به ایزوهای اصلی دوربین شما دارن و به ندرت پیش میاد که استفاده ازشون مفید باشه.
نتیجه‌گیری
موقع آموزش عکاسی، معمولاً از ایزو به سادگی عبور می‌کنن و میگن «این همون حساسیت سنسور به نوره». اما در واقعیت، ایزو یک پارامتر پیچیده‌ست که روی روشنایی عکس شما تاثیر میذاره.
ساده‌ترین و دقیق‌ترین راه برای فکر کردن بهش اینه که اون رو به عنوان یک تنظیم تقویت‌کنندگی بعد از نوردهی ببینید. ایزو مقدار نوری که سنسور ثبت می‌کنه رو تغییر نمیده، بلکه نوری که ثبت شده رو تقویت می‌کنه. ایزو روشنایی عکس رو با تقویت سیگنال تغییر میده و می‌تونه سیگنال‌های ناخواسته رو هم تقویت کنه که منجر به نویز میشه.
در نهایت، ایزو یک ابزار مهمه که باید در هر سطحی که برای سبک عکاسی شما منطقیه، درکش کنید.
