راهنمای کامل اصطلاحات عکاسی (از مفاهیم پایه تا واژه‌نامه)

بخش اول: مفاهیم بنیادین (مثلث نوردهی)

این سه مفهوم، سنگ بنای عکاسی هستند. یادگیری آن‌ها به شما اجازه می‌دهد تا از حالت خودکار دوربین خارج شده و کنترل کامل نور عکس‌هایتان را در دست بگیرید.

•  دیافراگم (Aperture)

  • به زبان ساده: دریچه‌ای قابل تنظیم در داخل لنز شما که میزان ورود نور به دوربین را کنترل می‌کند.

  • چرا مهم است؟ دیافراگم علاوه بر کنترل روشنایی، مسئول اصلی ایجاد عمق میدان (DoF – Depth of Field) است. یک دیافراگم باز (عدد f کوچک‌تر مانند f/1.8) پس‌زمینه را مات و سوژه را برجسته می‌کند (ایده‌آل برای پرتره). یک دیافراگم بسته (عدد f بزرگ‌تر مانند f/16) تمام صحنه را از پیش‌زمینه تا پس‌زمینه واضح نگه می‌دارد (ایده‌آل برای منظره).

  • چطور آن را می‌بینید؟ با f-stop یا عدد f نمایش داده می‌شود (مثال: f/2.8, f/8, f/22).

• سرعت شاتر (Shutter Speed)

  • به زبان ساده: مدت زمانی که شاتر دوربین باز می‌ماند تا نور به سنسور برسد.

  • چرا مهم است؟ سرعت شاتر حرکت را کنترل می‌کند. سرعت شاتر بالا (مانند 1/1000 ثانیه) حرکت را فریز و سوژه‌های متحرک را کاملاً واضح ثبت می‌کند (ایده‌آل برای ورزش). سرعت شاتر پایین (مانند ۱ ثانیه) باعث کشیدگی و تاری حرکت می‌شود و برای ایجاد جلوه‌های هنری مانند ابریشمین کردن آب آبشار استفاده می‌شود.

  • چطور آن را می‌بینید؟ به صورت کسری از ثانیه (مثال: 1/125s, 1/500s) یا ثانیه‌های کامل (مثال: “1, “30) نمایش داده می‌شود.

• ایزو (ISO)

  • به زبان ساده: حساسیت سنسور دوربین شما به نور را به صورت دیجیتالی افزایش می‌دهد.

  • چرا مهم است؟ در شرایط نوری ضعیف که نمی‌توانید از دیافراگم بازتر یا سرعت شاتر پایین‌تر استفاده کنید، افزایش ISO به شما کمک می‌کند تا یک عکس روشن بگیرید. اما مراقب باشید: افزایش بیش از حد ISO باعث ایجاد نویز (Noise) یا دانه‌دانه شدن تصویر می‌شود.

  • چطور آن را می‌بینید؟ با اعداد مشخص می‌شود (مثال: ISO 100, ISO 400, ISO 1600). این استاندارد جایگزین سیستم‌های قدیمی ASA و DIN شده است.

بخش دوم: حالت‌های اصلی دوربین (چرخ تنظیمات)

حروف PASM روی چرخ تنظیمات دوربین شما به این حالت‌ها اشاره دارند:

• M – حالت دستی (Manual): شما کنترل کامل دیافراگم و سرعت شاتر را در دست دارید. بهترین حالت برای یادگیری کامل و خلاقیت.

• A یا Av – حالت اولویت دیافراگم (Aperture Priority): شما دیافراگم را تنظیم می‌کنید (برای کنترل عمق میدان) و دوربین سرعت شاتر مناسب را به صورت خودکار انتخاب می‌کند. محبوب‌ترین حالت در بین عکاسان.

• S یا Tv – حالت اولویت شاتر (Shutter Priority): شما سرعت شاتر را تنظیم می‌کنید (برای کنترل حرکت) و دوربین دیافراگم مناسب را به صورت خودکار انتخاب می‌کند. عالی برای عکاسی ورزشی.

• P – حالت برنامه (Program): دوربین هم دیافراگم و هم سرعت شاتر را انتخاب می‌کند، اما به شما اجازه می‌دهد تنظیمات دیگر مانند ISO و تراز سفیدی را تغییر دهید. یک پله بالاتر از حالت کاملاً خودکار یا AE (نوردهی خودکار).

بخش سوم: اصطلاحات لنز و فوکوس

• فوکوس خودکار (AF – Autofocus): سیستم دوربین که به طور خودکار لنز را برای رسیدن به بیشترین وضوح روی سوژه تنظیم می‌کند.

• فوکوس دستی (MF – Manual Focus): شما با چرخاندن حلقه فوکوس روی لنز، به صورت دستی سوژه را واضح می‌کنید.

• عمق میدان (DoF – Depth of Field): فاصله‌ای در عکس شما که همه چیز در آن به صورت قابل قبولی واضح است.

• زاویه دید (AoV – Angle of View): گستره زاویه‌ای از یک صحنه که توسط لنز و دوربین قابل ثبت است و ارتباط مستقیمی با فاصله کانونی لنز دارد.

• لرزشگیر تصویر (IS, VR, OIS, IBIS): مکانیزمی در داخل لنز (OIS) یا بدنه دوربین (IBIS) که لرزش دست شما را خنثی کرده و به شما اجازه می‌دهد در سرعت‌های شاتر پایین‌تر، عکس‌های واضح‌تری بگیرید.

بخش چهارم: انواع دوربین و سنسور

• DSLR (Digital Single-Lens Reflex): دوربین دیجیتالی که از یک سیستم آینه برای هدایت نور به منظره‌یاب اپتیکال (OVF) استفاده می‌کند.

• دوربین بدون آینه (Mirrorless / MILC / CSC): نسل جدیدتر دوربین‌ها که آینه را حذف کرده و تصویر را مستقیماً از سنسور به یک منظره‌یاب الکترونیکی (EVF) یا نمایشگر LCD ارسال می‌کند. این دوربین‌ها معمولاً کوچک‌تر و سبک‌تر هستند.

• سنسور فول فریم (Full Frame / FF): سنسوری با ابعاد معادل فیلم ۳۵ میلی‌متری (36x24mm). این سنسورها کیفیت تصویر بالاتر و عملکرد بهتری در نور کم دارند. نیکون این فرمت را FX می‌نامد.

• سنسور کراپ (APS-C): سنسوری کوچک‌تر از فول فریم که باعث می‌شود فاصله کانونی لنزها کمی بسته‌تر (زوم‌تر) به نظر برسد. این سنسورها در دوربین‌های مبتدی و نیمه‌حرفه‌ای رایج‌تر هستند. نیکون این فرمت را DX می‌نامد.

• سنسور تصویر (Image Sensor): قلب دوربین دیجیتال که نور را به سیگنال الکتریکی تبدیل می‌کند. دو نوع اصلی آن CMOS (که در اکثر دوربین‌های مدرن استفاده می‌شود) و CCD هستند.

بخش پنجم: فرمت‌های فایل و کیفیت تصویر

• JPEG (یا JPG): رایج‌ترین فرمت فایل عکس. این فایل‌ها فشرده شده و حجم کمی دارند و برای اشتراک‌گذاری آماده هستند. اما فشرده‌سازی باعث از دست رفتن مقداری از اطلاعات تصویر می‌شود.

• RAW: این فرمت، فایل خام و پردازش‌نشده‌ای است که مستقیماً از سنسور دوربین ثبت می‌شود. فایل‌های RAW حاوی تمام اطلاعات تصویر هستند، حجم بسیار بالایی دارند و برای ویرایش حرفه‌ای در نرم‌افزارهایی مانند لایت‌روم (LR) یا فتوشاپ (PS) با استفاده از پلاگین ACR (Adobe Camera Raw) بهترین گزینه هستند. DNG نیز یک فرمت RAW جهانی است.

• تراز سفیدی (WB – White Balance): فرآیند تنظیم رنگ‌ها در عکس برای حذف ته‌رنگ‌های ناخواسته ناشی از منابع نوری مختلف. علاوه بر حالت خودکار (AWB)، می‌توانید از تنظیمات سفارشی (CWB) نیز استفاده کنید.

• محدوده دینامیکی (DR – Dynamic Range): توانایی سنسور دوربین در ثبت جزئیات هم در روشن‌ترین بخش‌های تصویر (هایلایت‌ها) و هم در تاریک‌ترین بخش‌ها (سایه‌ها) به صورت همزمان.

• متا دیتا (EXIF): اطلاعاتی که به هر فایل عکس ضمیمه می‌شود و شامل جزئیاتی مانند تاریخ، زمان، مدل دوربین، دیافراگم، سرعت شاتر و ISO است.

• پس‌پردازش (Post-processing / PP): فرآیند ویرایش فایل‌های خام یا JPEG در نرم‌افزار برای بهبود و رسیدن به نتیجه نهایی.

سایر اصطلاحات مهم عکاسی (A-Z)

A

• AE-L: قفل نوردهی خودکار (Automatic exposure lock). قفل کردن تنظیمات نوردهی فعلی برای کادربندی مجدد.

• AF-L: قفل فوکوس خودکار (Autofocus lock). قفل کردن فوکوس فعلی برای کادربندی مجدد.

• APEX: سیستم افزودنی نوردهی عکاسی (Additive System of Photographic Exposure). یک سیستم قدیمی برای محاسبه نوردهی که اصطلاحات Av و Tv از آن باقی مانده است.

• ASA: انجمن استانداردهای آمریکا (American Standards Association). نهاد استاندارد قدیمی برای تعیین سرعت فیلم، که بعداً با ISO جایگزین شد.

• ASPH: اسفریک (Aspheric). یک عنصر لنز با طراحی پیچیده برای کاهش انحرافات اپتیکی.

B

• B (Bulb): حالت شاتر که تا زمانی که دکمه شاتر فشرده است، باز می‌ماند.

• BBF: فوکوس با دکمه پشتی (Back button focus). استفاده از دکمه‌ای جداگانه در پشت دوربین برای فوکوس کردن.

• B&W: سیاه و سفید (Black and white).

C

• C1: کپچر وان (Capture One). نرم‌افزار حرفه‌ای برای پردازش فایل خام و عکاسی متصل.

• CA: انحراف رنگی (Chromatic aberration). اعوجاج رنگی که به صورت حاشیه‌های رنگی (معمولاً بنفش یا سبز) در لبه‌های پرکنتراست ظاهر می‌شود.

• CDAF: فوکوس خودکار تشخیص کنتراست (Contrast-detection autofocus). یکی از مکانیزم‌های فوکوس خودکار.

• CF: کامپکت‌فلش (CompactFlash). یک فرمت کارت حافظه قدیمی‌تر اما همچنان قدرتمند.

• CIF: گرفتن در فوکوس (Catch in focus). روشی که در آن دوربین پس از ورود سوژه به نقطه فوکوس از پیش تعیین شده، به طور خودکار عکس می‌گیرد.

• CMYK: سایان، مجنتا، زرد و سیاه. مدل رنگی مورد استفاده در صنعت چاپ.

• CP (CPL): فیلتر پلاریزه دایره‌ای (Circular polarizing filter). فیلتری برای کاهش بازتاب و افزایش اشباع رنگ‌ها.

D

• DAM: مدیریت دارایی دیجیتال (Digital asset management). نرم‌افزاری برای سازماندهی عکس‌ها مانند Adobe Bridge.

• DDSSM: نام سونی برای نوعی از موتور فوکوس اولتراسونیک در لنز.

• DIN: موسسه استاندارد آلمان (Deutsches Institut für Normung). سیستم قدیمی اروپایی برای تعیین سرعت فیلم.

• DPI: نقطه در هر اینچ (Dots per inch). واحد اندازه‌گیری وضوح چاپگر یا اسکنر.

• DSC: دوربین ثابت دیجیتال (Digital Still Camera). پیشوندی که برخی دوربین‌ها به نام فایل‌ها اضافه می‌کنند.

E

• EC: جبران نوردهی (Exposure compensation). ویژگی برای روشن‌تر یا تاریک‌تر کردن عکس نسبت به نوردهی پیشنهادی دوربین.

• ED: شیشه با پراکندگی بسیار کم (Extra low dispersion glass). نوعی شیشه در لنزها برای کاهش انحراف رنگی.

• EF / EF-S: مانت‌های لنز استاندارد کانن برای دوربین‌های DSLR فول فریم و کراپ سنسور.

• EOS: سیستم الکترو-اپتیکال (Electro-Optical System). نام خانواده دوربین‌های کانن.

• ETTL: نورسنجی فلاش ارزیابی از طریق لنز (Evaluative through-the-lens).

• ETTR: نوردهی به سمت راست (Expose to the right). تکنیکی برای ثبت بیشترین اطلاعات نوری ممکن بدون از دست دادن جزئیات در هایلایت‌ها.

• EV: مقدار نوردهی (Exposure value). عددی که ترکیبی از دیافراگم و سرعت شاتر را نشان می‌دهد.

• EVIL: منظره‌یاب الکترونیکی، لنز قابل تعویض (Electronic viewfinder, interchangeable lens). نام دیگر دوربین‌های بدون آینه.

F

• FPS: هم می‌تواند به معنی فریم بر ثانیه (Frames per second) (سرعت عکاسی پیاپی) و هم شاتر سطح کانونی (Focal-plane shutter) باشد.

G

• GAS: سندروم خرید تجهیزات (Gear acquisition syndrome). علاقه شدید و غیرضروری به خرید تجهیزات جدید.

• GB: گیگابایت (Gigabyte).

• GIF: فرمت تبادل گرافیک (Graphics Interchange Format). فرمت تصویر متحرک.

• GN: عدد راهنما (Guide number). معیاری برای سنجش قدرت فلاش.

• GND: فیلتر چگالی خنثی مدرج (Graduated neutral density). فیلتری که نیمه تاریک و نیمه روشن است، مناسب برای عکاسی منظره.

• GP: گیگاپیکسل (Gigapixel). یک میلیارد پیکسل.

H

• HDR: محدوده دینامیکی بالا (High dynamic range).

• HFD: فاصله هایپرفوکال (Hyperfocal distance). مفهومی در فوکوس برای دستیابی به حداکثر عمق میدان.

• HSM: موتور هایپر سونیک (Hyper Sonic Motor). نام سیگما برای موتور فوکوس اولتراسونیک.

• HSS: همگام‌سازی با سرعت بالا (High-speed sync). ویژگی فلاش برای استفاده با سرعت شاترهای بسیار بالا.

I

• ICM: حرکت عمدی دوربین (Intentional camera movement). تکنیکی خلاقانه برای ایجاد تاری حرکتی.

• IF: فوکوس داخلی (Internal focus). طراحی لنز که در آن طول لنز هنگام فوکوس تغییر نمی‌کند.

• ILC: دوربین با لنز قابل تعویض (Interchangeable lens camera).

• IPS: فروش حضوری (In-person sales). یک مدل کسب‌وکار در عکاسی.

• IPTC: شورای بین‌المللی ارتباطات مطبوعاتی (International Press Telecommunications Council). استانداردی برای متادیتای عکس.

• IQ: کیفیت تصویر (Image quality).

• IR: فروسرخ (Infrared).

J, K, L

• K: کلوین (Kelvin). واحد اندازه‌گیری دمای رنگ.

• KB: کیلوبایت (Kilobyte).

• LCD: نمایشگر کریستال مایع (Liquid crystal display).

• LED: دیود ساطع‌کننده نور (Light-emitting diode).

M

• MB: مگابایت (Megabyte).

• MF (Medium format): فرمت متوسط. سنسور یا فیلمی بزرگ‌تر از فول فریم.

• MFT (M4/3): میکرو چهار سوم (Micro Four Thirds). استاندارد سیستم دوربین بدون آینه که توسط الیمپوس و پاناسونیک معرفی شد.

• MLU / MUP: قفل آینه (Mirror lock-up). ویژگی در دوربین‌های DSLR برای کاهش لرزش.

• MP: مگاپیکسل (Megapixel).

• MS: مموری استیک (Memory Stick). فرمت کارت حافظه اختصاصی سونی.

• MTF: تابع انتقال مدولاسیون (Modulation transfer function). نموداری برای نمایش عملکرد اپتیکی و وضوح یک لنز.

N

• ND: چگالی خنثی (Neutral density). فیلتری که میزان نور ورودی به لنز را کاهش می‌دهد.

• NR: کاهش نویز (Noise reduction).

O

• OCF: فلاش جدا از دوربین (Off-camera flash).

• OEM: تولیدکننده تجهیزات اصلی (Original equipment manufacturer).

• OOF: خارج از فوکوس (Out of focus).

P

• PC: پرونتور-کامپور (Prontor-Compur). یک نوع کانکتور برای همگام‌سازی فلاش.

• PDAF: فوکوس خودکار تشخیص فاز (Phase-detection autofocus). مکانیزم فوکوس خودکار سریع‌تر.

• PF: حاشیه‌رنگی بنفش (Purple fringing).

• PNG: گرافیک شبکه قابل حمل (Portable Network Graphics). فرمت تصویر با پشتیبانی از شفافیت.

• PPI: پیکسل در هر اینچ (Pixels per inch). واحد اندازه‌گیری وضوح نمایشگر.

• P&S: کامپکت (Point-and-shoot).

• PSE: فتوشاپ المنتس (Photoshop Elements). نسخه ساده‌تر فتوشاپ.

• PZD: درایو پیزو (Piezo Drive). نام تامرون برای نوعی موتور فوکوس.

R, S, T, U, V, X

• RGB: قرمز، سبز و آبی. مدل رنگی مورد استفاده در نمایشگرها.

• SD: سکیور دیجیتال (Secure Digital). رایج‌ترین فرمت کارت حافظه.

• SOOC: مستقیم از دوربین (Straight out of camera). عکس‌های ویرایش نشده.

• SLR: تک لنزی بازتابی (Single-lens reflex). معمولاً به دوربین‌های فیلمی اشاره دارد.

• STM: موتور پله‌ای (Stepper Motor). نوعی موتور فوکوس در لنزهای کانن، مناسب برای فیلم‌برداری.

• TB: ترابایت (Terabyte).

• TC: تله‌کانورتر (Teleconverter). ابزاری برای افزایش فاصله کانونی لنز.

• TIFF: فرمت فایل تصویر تگ‌شده (Tag Image File Format). فرمت فایل بدون اتلاف کیفیت، مناسب برای آرشیو و چاپ.

• TLR: دو لنزی بازتابی (Twin-lens reflex). نوعی دوربین کلاسیک با دو لنز.

• TTL: از طریق لنز (Through the lens).

• USB: گذرگاه سریال جهانی (Universal Serial Bus).

• USM: موتور اولتراسونیک (Ultrasonic motor). نوعی موتور فوکوس سریع و بی‌صدا در لنزها (نام‌های مشابه در برندهای دیگر: SWM, HSM, SSM و…).

• UV: فرابنفش (Ultraviolet).

• XQD: یک فرمت کارت حافظه سریع که جایگزین CF شده است.

نتیجه‌گیری:

تبریک می‌گوییم! شما اکنون یک راهنمای کامل و ساختاریافته از مهم‌ترین اصطلاحات دنیای عکاسی در اختیار دارید. به خاطر سپردن همه این موارد در ابتدا ممکن است دشوار به نظر برسد، اما بهترین راه برای یادگیری، تمرین عملی است. این صفحه را به عنوان یک مرجع نگه دارید و هر زمان که به اصطلاح جدیدی برخوردید به آن مراجعه کنید. هرچه بیشتر عکاسی کنید، این مفاهیم برای شما طبیعی‌تر و قابل فهم‌تر خواهند شد.