شاید بشه گفت سرعت شاتر مهم‌ترین پارامتریه که باید تو عکاسی یاد بگیرید و موقع گرفتن هر عکسی، باید جزو اولین چیزهایی باشه که بهش فکر می‌کنید. این موضوع یکی از دلایل اصلیه که خیلی از عکاس‌ها از عکس‌هاشون راضی نیستن و درک عمیقش برای گرفتن عکس‌های فوق‌العاده، حیاتیه.
اگه تازه عکاسی رو شروع کردید و می‌خواید این ستون اصلی نوردهی رو کامل بفهمید، جای درستی اومدین. این راهنما کمکتون می‌کنه تا اصول اولیه سرعت شاتر، جزئیات مهم و هرچیزی که بین این دوتاست رو یاد بگیرید.
سرعت شاتر چیست؟
به سرعت شاتر، زمان نوردهی (Exposure Time) هم میگن و همین اسم، خودش تا حدی تعریفش می‌کنه. سرعت شاتر، مدت زمانیه (به ثانیه) که سنسور یا فیلم داخل دوربین در معرض نور قرار می‌گیره تا یک عکس ثبت بشه.
توی بعضی از دوربین‌های بدون آینه، این مدت زمانیه که سنسور «روشن» میشه تا اطلاعات نوری رو ضبط کنه. هر بار که دکمه شاتر رو فشار میدین (مخصوصاً تو دوربین‌های DSLR)، صدای باز و بسته شدن پرده‌های شاتر رو می‌شنوید.
سرعت شاتر دوربین‌ها معمولاً یا از طریق تنظیمات داخل منو و یا با چرخوندن یه پیچ مخصوص سرعت شاتر روی بدنه دوربین، قابل تنظیمه.
پیچ تنظیم سرعت شاتر روی یک دوربین فاصله‌یاب قدیمی Leica M5 35mm.
توی دوربین‌هایی که نوردهی اتوماتیک دارن، عکاس‌ها می‌تونن با چرخوندن پیچ حالت‌های دوربین روی S (مخفف Shutter Speed) یا Tv (مخفف Time Value)، حالت اولویت شاتر رو انتخاب کنن. توی این حالت، عکاس سرعت شاتر دلخواهش رو انتخاب می‌کنه و دوربین بقیه تنظیمات رو طوری تغییر میده که یک نوردهی «بهینه» به دست بیاد.
گزینه اولویت شاتر روی دکمه چرخان حالت دوربین.
در اکثر دوربین‌ها، سرعت شاتر از ۱/۸۰۰۰ ثانیه (سریع‌ترین) تا ۳۰ ثانیه (کندترین) متغیره. البته این محدوده بسته به مدل دوربین شما می‌تونه کمی فرق کنه.
سرعت شاترهای استاندارد در اکثر دوربین‌ها این‌ها هستن: 1/1000s, 1/500s, 1/250s, 1/125s, 1/60s, 1/30s, 1/15s, 1/8s, 1/4s, 1/2s, و 1s. مهمه که بدونید مقدار نوری که به سنسور میرسه، با زمان نوردهی رابطه مستقیم داره. مثلاً، نصف کردن سرعت شاتر (مثلاً از ۱/۳۰ ثانیه به ۱/۶۰ ثانیه)، مقدار نوری که عکس رو ثبت می‌کنه هم نصف می‌کنه.
همچنین مهمه که بدونید اکثر دوربین‌ها در حالت بالب (Bulb) می‌تونن به سرعت شاترهای خیلی پایین‌تر هم برسن. تو این حالت، تا وقتی که دکمه شاتر رو فشار میدین، شاتر باز می‌مونه.
شاتر چیست؟
چیزی که موقع یادگیری سرعت شاتر معمولاً نادیده گرفته میشه، خود قطعه مکانیکی شاتره. وقتی دکمه شاتر رو فشار میدین، شاتر دوربین باز میشه تا سنسور یا فیلم در معرض نور قرار بگیره و اطلاعات نوری رو ثبت کنه.
پرده‌های شاتر (که با فلش سفید نشان داده شده است) در یک دوربین قدیمی Praktica L2 SLR
توی دوربین‌های DSLR، موقع فشار دادن دکمه، آینه هم از جلوی سنسور کنار میره، چون کار اصلی آینه اینه که صحنه رو به منظره‌یاب شما منعکس کنه. تا وقتی شاتر بازه، اطلاعات نوری در حال ثبت شدنه.
دوربین‌های بدون آینه معمولاً می‌تونن در هر ثانیه تعداد عکس‌های بیشتری بگیرن (فریم ریت بالاتری دارن)، چون آینه ندارن و در نتیجه فرآیند نوردهی قطعات متحرک کمتری داره. بعضی از دوربین‌های بدون آینه شاتر الکترونیکی دارن که به جای باز و بسته کردن پرده‌های فیزیکی، سنسور رو «روشن» و «خاموش» می‌کنه.
در شرایط نوری روشن (مثلاً یه روز آفتابی بیرون از خونه)، سنسور فقط به یه نوردهی کوتاه احتیاج داره تا اطلاعات کافی رو ثبت کنه. این زمان نوردهی با سرعت شاتر تعیین میشه و همونطور که در بخش بعد یاد می‌گیرید، سرعت بالاتر باعث میشه عکس تاریک‌تر بشه (چون زمان کمتری در معرض نور بوده) و سرعت پایین‌تر، عکس رو روشن‌تر می‌کنه.
تاثیر سرعت شاتر بر نوردهی
سرعت شاتر، به همراه دیافراگم و ایزو، یکی از سه ضلع مثلث نوردهی هست که معمولاً برای آموزش اصول اولیه نوردهی در عکاسی استفاده میشه.
مثلث نوردهی، یک نمایش بصری محبوب از رابطه بین سه جزء اصلی نوردهی است.
زمان نوردهی رو می‌تونید مثل یه فرآیند جمع‌شونده در نظر بگیرید. هرچقدر سنسور دوربین شما زمان بیشتری در معرض نور باشه، اطلاعات نوری بیشتری ثبت می‌کنه و در نتیجه عکستون روشن‌تر میشه. برعکسش هم صادقه: سرعت شاتر بالاتر (زمان نوردهی کوتاه‌تر) اطلاعات نوری کمتری ثبت می‌کنه و عکستون تاریک‌تر میشه.
شاید مثال کاملی نباشه، اما می‌تونید سرعت شاتر و نوردهی رو مثل زمان پختن کوکی تو فر در نظر بگیرید. اگه کوکی‌ها رو زیادی تو فر نگه دارید، می‌سوزن و دیگه طعم کوکی نمیدن. به همین ترتیب، اگه یه عکس رو زیادی نوردهی کنید (اور اکسپوز)، عکستون اونقدر روشن میشه که دیگه نمی‌تونید اطلاعاتی ازش بازیابی کنید. اگه کوکی‌ها رو خیلی زود از فر دربیارید، هنوز خمیرن و نپختن. اگه عکس رو خیلی کم نوردهی کنید (آندر اکسپوز)، اطلاعات نوری کافی ثبت نمی‌کنید و عکستون خیلی تاریک میشه.
تاثیر سرعت شاتر بر تاری حرکت (Motion Blur)
علاوه بر تاثیر روی نوردهی، سرعت شاتر تاثیر خیلی بزرگی روی میزان تاری حرکت (موشن بلور) توی عکس داره که خیلی مهمه ازش آگاه باشید. اینطوری بهش فکر کنید: هر حرکتی که موقع باز بودن شاتر و در معرض نور بودن سنسور اتفاق بیفته، توی عکس نهایی ثبت میشه.
هر چه زمان نوردهی طولانی‌تر باشد، سوژه متحرک بیشتر با تاری حرکتی ثبت می‌شود.
یه مثال ساده: اگه یه سگ داره اینور و اونور می‌دوه و زمان نوردهی شما ۰.۶ ثانیه باشه، اون سگ توی عکستون تبدیل به یه لکه تار میشه، چون تو این مدت زمان کوتاه، به اندازه قابل توجهی جابجا شده. از طرف دیگه، اگه سرعت شاتر شما روی ۱/۵۰۰ ثانیه تنظیم شده باشه، حرکت سگ خیلی بیشتر فریز میشه (احتمالاً حرکتش اصلاً به چشم نمیاد)، چون توی چنین زمان کوتاهی، خیلی کم جابجا میشه.
یک سگ در حال حرکت سریع هنگام استفاده از سرعت شاتر ۰.۶ ثانیه (چپ) به صورت تار دیده می‌شود، اما سرعت شاتر سریع ۱/۵۰۰ ثانیه سگ فعال را با حداقل تاری حرکت (راست) ثبت می‌کند.
خلاصه:
سرعت شاتر بالا (زمان کوتاه‌تر): نور کمتری ثبت میشه، حرکت (شامل لرزش دست) بیشتر فریز میشه. مثال: ۱/۱۰۰۰، ۱/۵۰۰ ثانیه.
سرعت شاتر پایین (زمان طولانی‌تر): نور بیشتری ثبت میشه، حرکت (شامل لرزش دست) کمتر فریز میشه و تار به نظر میرسه. مثال: ۳۰، ۵، ۱/۲۰ ثانیه.
یه قانون سرانگشتی برای عکاسی بدون سه‌پایه
اینم یه نکته کاربردی برای جعبه ابزار ذهنیتون: به عنوان یه قانون کلی، لرزش دست احتمالاً وقتی خودشو نشون میده که با سرعت شاتری پایین‌تر از معکوس فاصله کانونی لنزتون بدون سه‌پایه عکاسی می‌کنید. به عبارت دیگه، برای جلوگیری از تار شدن عکس به خاطر لرزش دست، سعی کنید این فرمول رو رعایت کنید:
مثلاً، اگه با یه لنز ۲۴ میلی‌متری عکاسی می‌کنید، برای سرعت‌های پایین‌تر از ۱/۲۵ ثانیه، بهتره از سه‌پایه استفاده کنید. دارید از حیات وحش با یه لنز ۵۰۰ میلی‌متری عکاسی می‌کنید؟ باید از سرعت شاتر ۱/۵۰۰ ثانیه یا سریع‌تر استفاده کنید تا یه عکس شارپ داشته باشید.
چطور سرعت شاتر مناسب را انتخاب کنیم؟
اینم چندتا سوال که می‌تونید موقع تنظیم سرعت شاتر از خودتون بپرسید:
۱. آیا لازمه حرکت سوژه رو فریز کنم؟ اگه جوابتون مثبته، باید سرعت شاترتون رو بالا نگه دارید. برای سوژه‌های خیلی سریع، سرعت‌هایی مثل ۱/۱۰۰۰، ۱/۴۰۰۰ یا ۱/۸۰۰۰ ثانیه می‌تونن کافی باشن. یادتون باشه سرعت شاتر بالا نور کمتری وارد می‌کنه، پس باید با ایزوی بالاتر یا دیافراگم بازتر جبرانش کنید.
یک عکس ورزشی که با سرعت شاتر سریع ۱/۸۰۰۰ ثانیه برای ثابت کردن حرکت ورزشکار و دیافراگم f/4 برای عمق میدان کم گرفته شده تا بازیکن بیسبال در مقابل پس‌زمینه تار برجسته شود.
۲. محیط خیلی تاریکه یا خیلی روشن؟ اگه خیلی تاریکه، به سرعت شاتر پایین‌تری احتیاج دارید تا اطلاعات نوری کافی جمع کنید. اگه روشنه، می‌تونید از سرعت‌های بالا استفاده کنید.
یک نوردهی ۳۰ ثانیه‌ای که هم برق رعد و برق و هم جرقه آتش‌بازی را ثبت کرده است.
۳. آیا قصد دارید با سرعتی پایین‌تر از ۱/(فاصله کانونی لنز) عکاسی کنید؟ اگه اینطوره، لرزش دستتون ممکنه عکس رو تار کنه. پس به فکر استفاده از سه‌پایه باشید.
این عکس از آبشارها با سرعت شاتر پایین‌تر ۰.۴ ثانیه گرفته شده است. استفاده از سه‌پایه می‌تواند عکس‌های واضحی را تضمین کند که در آن‌ها فقط قسمت‌های متحرک صحنه با تاری حرکتی ثبت می‌شوند.
۴. آیا از فلاش استفاده می‌کنید؟ اگه آره، باید سرعت شاترتون رو پایین‌تر از سرعت سینک دوربینتون نگه دارید. در ادامه بیشتر توضیح میدیم.
یک قطره آب و موج آن با سرعت شاتر سریع ۱/۸۰۰۰ ثانیه ثبت شده است.
فیلترهای ND و سرعت شاتر
اگه بخواید تو طول روز با سرعت شاتر پایین عکاسی کنید، به احتمال زیاد عکس‌هاتون خیلی روشن و به اصطلاح «سوخته» میشن. یه مثال رایج برای این موضوع، وقتیه که می‌خواید با نوردهی طولانی از آب روان، اثر ابریشمی آب رو ایجاد کنید.
حتی اگه دیافراگمتون تا آخر بسته باشه و ایزوتون هم روی کمترین مقدار، باز هم زمان نوردهی طولانی عکس رو خراب می‌کنه. رایج‌ترین راه‌حل، استفاده از فیلتریه که مثل عینک آفتابی برای لنزتون عمل می‌کنه و بهش میگن فیلتر ND (Neutral Density). این فیلتر روی لنز شما بسته میشه و با تیره کردن صحنه، اجازه میده نور کمتری عبور کنه. در نتیجه، می‌تونید از نوردهی‌های طولانی‌تری استفاده کنید بدون اینکه نگران ثبت نور بیش از حد باشید.
سرعت سینک فلاش (Flash Sync Speed)
این موضوع خودش می‌تونه یه مقاله جدا باشه، پس خیلی خلاصه بهش می‌پردازیم. شاتر شما از دوتا پرده تشکیل شده. وقتی از فلاش استفاده می‌کنید، فلاش باید دقیقاً زمانی بزنه که هر دو پرده کاملاً باز هستن. مشکل اینجاست که با سرعت شاترهای خیلی بالا، این دو پرده هیچوقت به طور کامل با هم باز نیستن.
اینجاست که سرعت سینک فلاش دوربینتون خیلی مهم میشه. این سریع‌ترین سرعت شاتریه که دوربین و فلاش شما می‌تونن به درستی با هم هماهنگ بشن. اگه سرعت شاتر شما از سرعت سینک سریع‌تر باشه، توی عکستون نوارهای سیاه پرده شاتر رو می‌بینید.
راه‌حل این مشکل، قابلیتی به اسم سینک با سرعت بالا (High-Speed Sync یا HSS) هست که باعث میشه فلاش به جای یک بار، چند بار پشت سر هم با سرعت خیلی بالا بزنه و تضمین می‌کنه که یکی از این فلاش‌ها در زمان درست زده میشه. همه فلاش‌ها این قابلیت رو ندارن.
عکسی با فلاش که با همگام‌سازی سرعت بالا (HSS) و سرعت شاتر ۱/۶۴۰۰ ثانیه گرفته شده است.
استفاده خلاقانه از سرعت شاتر
تاری حرکت می‌تونه بدترین دشمن شما یا بهترین دوستتون باشه. برای مثال، پنینگ (Panning) یه تکنیکه که در اون دوربین رو همراه با سوژه متحرک حرکت میدین و با یه سرعت شاتر نسبتاً پایین (مثلاً ۱/۱۰ ثانیه) عکاسی می‌کنید. این کار باعث میشه پس‌زمینه تار بشه، اما اگه سوژه رو ثابت تو کادر نگه دارید، خود سوژه شارپ باقی می‌مونه و حس سرعت رو به خوبی منتقل می‌کنه.
برای افزودن حس حرکت به این عکس از ماشین در حال حرکت، از حرکت افقی و سرعت شاتر ۱/۳۰ ثانیه استفاده شده است.
یه راه خلاقانه دیگه، زوم کردن به داخل یا بیرون با لنزتون حین یک نوردهی طولانیه. اگه درست انجام بشه، هرچیزی که نور تولید می‌کنه، دنباله‌ای از نور ایجاد می‌کنه و می‌تونید عکس‌های خیلی جالبی بگیرید.
عکسی خلاقانه از چراغانی‌های تعطیلات که با زوم لنز و نوردهی ۰.۳ ثانیه گرفته شده است.
به غیر از گرفتن یه عکس تکی با نوردهی طولانی، میشه با روی هم گذاشتن (یا استک کردن) چندتا عکس با نوردهی طولانی توی نرم‌افزار، به زمان‌های نوردهی فوق‌العاده طولانی رسید. در این حالت، زمان نوردهی نهایی، برابر با جمع زمان نوردهی هر کدوم از عکس‌ها میشه.
این عکس از رد ستارگان که از غاری در پارک ملی بلو ماونتینز استرالیا دیده می‌شود، با گرفتن ۱۰۰ عکس مجزا با سرعت شاتر ۳۰ ثانیه برای هر کدام و سپس ترکیب تصاویر در یک نوردهی واحد با زمان نوردهی معادل ۵۰ دقیقه گرفته شده است.
نتیجه‌گیری
سرعت شاتر شاید یکی از بزرگترین تاثیرها رو روی کیفیت عکس‌های شما داشته باشه، پس خیلی مهمه که بفهمید چطور روی تاری حرکت و نوردهی تاثیر میذاره. وقتی درکش کردید، تمرین کلید اصلی برای گرفتن بهترین تصمیم‌ها در شرایط مختلفه.
هیچ جواب قطعی برای اینکه تو هر سناریویی باید از چه سرعت شاتری استفاده کنید وجود نداره، پس این به شما بستگی داره که تا جای ممکن در موردش یاد بگیرید و بهترین تصمیم‌های ممکن رو بگیرید. در نهایت، سرعت شاتر می‌تونه ابزاری برای اضافه کردن خلاقیت به عکس‌های شما باشه و آزمایش کردن باهاش می‌تونه خیلی لذت‌بخش باشه.
